Koniec remontu czterech form przestrzennych na Al. Tysiąclecia

W marcu 2023 r. Centrum Sztuki Galeria EL otrzymało dofinansowanie w ramach Programu Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku pn. „Rzeźba w przestrzeni publicznej dla Niepodległej – 2023” na konserwację czterech form przestrzennych.

Nazwa zadania: „Formy w ruchu" - realizacja grupowa Alei Tysiąclecia – Konserwacja zbioru Otwartej Galerii Form Przestrzennych”

Zadanie przewidywało konserwację 4 form przestrzennych, wykonanych z metalu, powstałych w 1965 r. podczas Biennale Form Przestrzennych w Elblągu. Formy te należą do zespołu Otwartej Galerii, składającego się z kilkudziesięciu obiektów, który w miejskiej tkance Elbląga stanowi integralną całość historyczną i urbanistyczną. Zespół ten jest jedynym w kraju, na taką skalę dziedzictwem kulturowym i fenomenem, upamiętniającym podjęty w latach 60. eksperyment realizacji utopii międzyklasowej, współpracy między artystami i klasą robotniczą. Do konserwacji wybrane zostały obiekty z realizacji grupowej Alei Tysiąclecia, grupy form najbardziej zintegrowanej z otoczeniem i wypełniającej postulaty jego kształtowania. Autorami form, wybranych do konserwacji, są: Juliusz Woźniak, Marian Bogusz, Gerard Kwiatkowski i Artur Brunsz. 

Projekt został podzielony na dwa etapy, poniżej przedstawiamy ich szczegółowy opis: 

W pierwszym etapie zadania została wykonana dokumentacja techniczna remontu i konserwacji wybranych form; zakres czynności obejmował:
– inwentaryzację każdej formy na potrzeby sporządzenia przedmiarów robót,
– sporządzenie dokumentacji remontu,
– wykonanie przedmiarów robót,
– wykonanie kosztorysu inwestorskiego,
– wykonanie specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót.

W drugim etapie zadania przeprowadzony został remont i konserwacja wybranych form; zakres czynności – w przypadku każdej formy – obejmował m.in.:
– usunięcie wszelkich powłok zalegających na konstrukcjach stalowych, czyszczenie strumieniowo-ścierne,
– malowanie antykorozyjne z zachowaniem bądź przywróceniem pierwotnej kolorystyki.

Cel zadania:
Posiadanie własnej kolekcji rzeźby w przestrzeni publicznej stanowi dla Elbląga walor wyróżniający go spośród innych miast polskich. Nigdzie indziej w Polsce nie spotkamy rezultatów tak zwartej i konsekwentnie przeprowadzonej koncepcji artystycznej, która opierałaby się przez pół wieku rozwojowi urbanistycznemu miasta. Elbląg dysponuje zatem jednym z najciekawszych w Polsce „produktów kulturalnych” okresu modernizmu. Potwierdza to prestiżowe wydawnictwo Taschen, które w ramach publikacji z 2010 r. „Destination Art” autorstwa Amy Dempsey umieściło elbląską Otwartą Galerię wśród 100 najważniejszych tego typu kolekcji na świecie, która jest jedynym reprezentantem tej części Europy. Wspólna inicjatywa Galerii EL i Zamechu podjęta podczas I Biennale, którego spuścizną jest kilkadziesiąt form przestrzennych, spowodowała, że Elbląg zaczęto łączyć z interesującym eksperymentem organizacyjno-artystycznym, który do dziś jest przedmiotem oraz źródłem refleksji wielu badaczy i stanowi niewyczerpaną inspirację wielu działań artystycznych. Zapoczątkowana w 1965 r. podczas I Biennale Otwarta Galeria rozbudowana została o kolejne formy podczas II i III Biennale (podczas II Biennale – powstało 5 form, podczas III – 1 forma), a także w latach późniejszych o kolejne nowe realizacje: podczas pleneru „What now?” z 1986 roku (4 nowe obiekty) czy działalności Galerii EL w okresie ostatnich 10 lat i pobytom rezydencyjnym artystów w Elblągu (powstało 9 nowych rzeźb). Sprawowanie opieki konserwatorskiej nad kilkudziesięcioma obiektami rozsianymi w przestrzeni miasta jest nie lada wyzwaniem i rodzi szereg trudności. Wszystkie formy przestrzenne narażone są stale na czynniki zewnętrzne, pogodowe. W efekcie ich kondycja wymaga ze strony właściciela zbioru, którym jest Urząd Miasta Elbląga i sprawującej nad nim opiekę merytoryczną Galerii EL stałego nadzoru i poddaniu rewitalizacji każdej z nich co kilka lat. Stąd też prace konserwatorskie i rewitalizacyjne są przedmiotem niniejszego projektu.

Juliusz Woźniak
Ur. w 1931 r. Warszawie. W latach 1956-1958 studiował w PWSSP we Wrocławiu na Wydziale Malarstwa. Współpracował w latach 60. z Klubem i Galerią Krzywe Koło w Warszawie, gdzie miał wystawę indywidualną i brał udział w „Konfrontacjach” w 1963, 1965 i 1966 roku. W 1965 r. brał udział w I Biennale w Elblągu. Uczestniczył w edycjach Sympozjum Złotego Grona w Zielonej Górze, gdzie projektował rozwiązania przestrzenne  dla miast regionu lubuskiego. W latach 70. brał udział w wielu Sympozjach, m.in. Sympozjum Działań Przestrzennych w Katowicach w 1971, Ustka ’72, i realizował formy przestrzenne, m.in. w Warszawie dla trasy Wisłostrada oraz projekty form dla Trasy Łazienkowskiej. W 1980 r. zdobył wyróżnienie w I etapie konkursu na opracowanie Pól Grunwaldzkich. Uprawia malarstwo sztalugowe w technice olejnej, techniki mieszane i realizuje formy przestrzenne. Jego forma to trzyelementowa  kompozycja utworzona z różnej wielkości obręczy, ustawionych w przestrzeni w sposób sugerujący kulistość formy.

Marian Bogusz
Żył w latach: 1920-1980. Część okresu okupacji spędził w obozie koncentracyjnym w Mauthausen. W latach 1946-48 studiował w warszawskiej ASP. W czasie „Odwilży” rozpoczął bliską współpracę ze Zbigniewem Dłubakiem i Kajetanem Sosnowskim, razem założyli Grupę 55. Bogusz był też współtwórcą jednej z pierwszych powojennych polskich galerii sztuki współczesnej – Galerii Krzywe Koło. Przyczynił się również do zorganizowania przełomowych w historii polskiej sztuki XX w. wystaw sztuki nowoczesnej (Kraków 1948-49, Warszawa 1957 i 1959). Artysta określał też ramy programowe, m.in. Pleneru Koszalińskiego w Osiekach (1963), I i II Parady Sztuki Nowoczesnej (Elbląg 1963-65), I Biennale w Elblągu (1965), czy Sympozjum Wrocław ’70. Jeden z pierwszych okresów jego twórczości to ekspresja i deformacja postaci, które porzucił dla malarstwa materii. Część jego późniejszych prac miały zaś charakter struktur reliefowych, pozwalając artyście na uzyskiwanie dodatkowych efektów światłocieniowych. Jego forma to trzyelementowa kompozycja o różnej wysokości poszczególnych elementów. Każda z nich powstała dzięki połączeniu ze sobą trzech wysmukłych, pionowych płyt.

Gerard Kwiatkowski
Żył w latach: 1930-2015. Urodził się w Faulen. Po wojnie zamieszkał w Elblągu. Był współtwórcą i kierownikiem Galerii EL w latach 1961-74 oraz inicjatorem i organizatorem 5-ciu edycji Biennale Form Przestrzennych w Elblągu (1965-1973). W 1974 r. wyjechał na  stałe do Niemiec, gdzie realizował ideę stacjonizmu, zakładając w różnych miejscach tzw. stacje sztuki (m,in. w: Kleinsassen, Fulda, Hünfeld), prowadził Wolną Akademię Sztuki, a w 1990 r. otworzył Museum of Modern Art w Hünfeld – z kolekcją o profilu międzynarodowym, skupiającą prace twórców o rodowodzie konstruktywistycznym. W latach 50. malował kompozycje fakturowe, zbliżone do poetyki informel i malarstwa materii; w latach 60. tworzył metalowe geometryczne formy. Zaś późniejsze poszukiwania artystyczne doprowadziły go do postulatów redukcji formy i tworzenia „konstelacji energii czasowych” oraz kreowania tzw. „stanów wyjątkowych”. Jego forma to kompozycja modułowa, w której każdy z modułów tworzony jest poprzez połączenie wierzchołków blach w kształcie trójkątów równobocznych. W marcu 2003 r. część modułów tej kompozycji została skradziona, stąd też nie jest ona zachowana w całości.

Artur Brunsz
Ur. w 1929 r. w Warszawie. Studiował w latach 1957-60 historię sztuki na Uniwersytecie Warszawskim. W latach 1963-66 współpracownik Galerii Krzywe Koło. Uczestniczył w Plenerach Koszalińskich, I Biennale w Elblągu, Sympozjum Złote Grono w Zielonej Górze w 1967 r. W latach 70. odbył liczne podróże do Niemiec, podczas których współpracował z prof. Güntherem Ueckerem z Akademii w Düsseldorfie nad scenografią do oper R. Wagnera. W latach 80. był uczestnikiem plenerów, m.in. „Języka Geometrii” organizowanego przez Bożenę Kowalską, czy „Ingerencje” zorganizowane przez Galerię EL w 1987 r. Realizował monumentalne prace malarskie. W swoich poszukiwaniach artystycznych skupiał się nad badaniami czułości kontrastów barwnych. Rozmieszczał na białej płaszczyźnie w prostych układach geometrycznych o ostrych konturach barwne formy, niezmiennie używane w sposób czysty. Autor sprowadzał tym samym kolor do swojego bezpośredniego oddziaływania. Jego forma to trzyelementowa kompozycja, której poszczególne moduły o różnej wysokości mają formę mocno zgeometryzowaną o ostro zarysowanych konturach.

Wartość dofinansowania: 132 000 zł
Całkowity koszt inwestycji: 141 000 zł

Działania zostały zrealizowane w ramach projektu „Formy w ruchu” – realizacja grupowa Alei Tysiąclecia – Konserwacja zbioru Otwartej Galerii Form. Dofinansowano ze środków programu własnego Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku pn. Rzeźba w przestrzeni publicznej dla Niepodległej – 2023 pochodzących z budżetu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.